Buitencontractuele aansprakelijkheid hulppersonen: rechtstreekse vordering mogelijk, maar geen paniek nodig

In het regelgevend kader van voor 1 januari 2025 genoten hulppersonen (zoals werknemers, vrijwilligers, freelancers of bestuurders) een verregaande bescherming tegen eventuele vorderingen van contractanten van hun opdrachtgever. Behalve in uitzonderlijke gevallen konden dergelijke hulppersonen voor hun eventuele fouten niet rechtstreeks aansprakelijk gesteld worden door een benadeelde contractant van hun opdrachtgever, met wie zij zelf geen contract hebben. Dit werd ook wel de quasi-immuniteit van de hulppersoon genoemd.

Deze quasi-immuniteit gaat op de schop in het nieuwe boek 6 van het Burgerlijk Wetboek. Hulppersonen kunnen nu rechtstreeks aansprakelijk worden gesteld door een derde partij. Deze wijziging heeft als doel om de positie van de benadeelde partij te versterken en ervoor te zorgen dat deze een ruimer scala aan mogelijkheden heeft om schadevergoeding te vorderen. In plaats van zich uitsluitend tot de hoofdcontractant te moeten wenden, kan de benadeelde partij nu rechtstreeks een claim indienen tegen de uitvoerende agent die verantwoordelijk is voor de veroorzaakte schade.

Deze nieuwe regels gelden zowel voor contracten die op of na 1 januari 2025 worden afgesloten als voor feiten die op of na 1 januari 2025 plaatsvinden, maar die een verband hebben met contracten die vóór 1 januari 2025 zijn afgesloten. Deze wijziging is dus ook van toepassing op lopende contracten.

Hieronder bekijken we wat dit betekent voor hulppersonen die voor jouw organisatie actief zijn. We bekijken de mogelijkheden en overlopen de opties voor de verschillende hulppersonen. We bekijken ook welke actie je als opdrachtgever kan ondernemen.

Wil dit nu zeggen dat je werknemers of vrijwilligers door de hierboven aangehaalde verruiming om de haverklap een vordering moeten vrezen? Dat lijkt niet waarschijnlijk. De aansprakelijkheidsbeperking voor werknemers (geregeld via art. 18 van de Arbeidsovereenkomstenwet) en vrijwilligers (geregeld via de Vrijwilligerswet) blijft immers gelden. Dat betekent dat zij enkel aansprakelijk kunnen gesteld worden voor bedrog, zware schuld en een lichte fout als die eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt.

Bovendien is het voor een derde partij die een contractuele relatie met de werkgever heeft, vaak gemakkelijker om een aansprakelijkheidsvordering in te stellen tegen de werkgever (ook al is er de mogelijkheid om de werknemer aansprakelijk te stellen). Maar, ook als er geen contractuele relatie tussen een derde en de werkgever bestaat, is het veelal zinvoller om de werkgever aan te spreken voor een schadeloosstelling.

Beslist een partij om toch de werknemer aan te spreken, dan kan dat geen manier zijn om de bepalingen in een bestaande overeenkomst tussen die derde partij en de werkgever te omzeilen. De werknemer kan zich ook beroepen op de overeenkomst (en eventuele aansprakelijkheidsbeperkingen/-afspraken) die gesloten is tussen de werkgever en de derde partij.
Hierbij geldt wel volgende uitzondering: de hulppersoon die een fout begaat die bestaat uit ‘een aantasting van de fysieke of psychische integriteit’, kan de contractuele verweermiddelen uit het hoofd- en het ondercontract niet inroepen. Dit kan evenmin wanneer hij een fout heeft begaan met het opzet schade te veroorzaken.

Om die reden vermoeden we dat de impact van deze aansprakelijkheidsuitbreiding op werknemers en vrijwilligers vrij beperkt zal zijn, maar, zoals gezegd: het is momenteel nog even afwachten hoe die zich zal ontvouwen.

Wat kan je nu als opdrachtgever concreet al ondernemen?

Werknemers

Over het opnemen van clausules in de arbeidsovereenkomst bestaat er nog discussie in de rechtsleer, maar volgens ons is het in geen geval mogelijk om in de arbeidsovereenkomsten clausules op te nemen die de aansprakelijkheidsbescherming van werknemers en vrijwilligers (o.b.v. de Arbeidsovereenkomstenwet en de Vrijwilligerswet) beperken.
Wel kun je eventueel een vrijwaringsclausule in de individuele arbeidsovereenkomst of in een organisatie-cao opnemen om je werknemer te verzekeren dat jij de werknemer zal vrijwaren voor alle gevolgen die uit een vordering van een derde partij zouden volgen.

De werknemer wordt niet van zijn aansprakelijkheid ontheven, maar de kosten van de schadevergoeding die hij aan de schuldeiser moet betalen als gevolg van zijn aansprakelijkheid, worden gedragen door jou als werkgever. Ook hier: beperk die buitencontractuele vrijwaring tot de wettelijk voorziene aansprakelijkheidsbeperking, zodat de werknemer wel nog aansprakelijk is voor bedrog, zware schuld of een lichte fout die eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt uitmaken.

Neem zeker contact op met je verzekeraar vooraleer je deze clausule opneemt in een contract. Deze vrijwaring kan immers extra kosten met zich meebrengen.

Vrijwilligers

Exact hetzelfde geldt voor vrijwilligers: contractanten van je organisatie kunnen voortaan ook buitencontractueel aansprakelijk stellen. Ook hier speelt er echter een bescherming: artikel 5 van de vrijwilligerswet bevat een gelijkaardige bepaling als artikel 18 van de Arbeidsovereenkomstenwet.

Freelancers

Freelancers kunnen optreden als hulppersonen voor jou organisatie. Zij worden nu geconfronteerd met directe aansprakelijkheidsrisico’s voor fouten of nalatigheden die zij begaan tijdens de uitvoering van hun taken. Onder de nieuwe regelgeving kunnen zij persoonlijk aangesproken worden, zelfs als een fout voortvloeit uit de normale uitvoering van hun werk.

Hier is geen bijzondere wettelijke bescherming zoals bij werknemers en vrijwilligers. Hier speelt dus de contractvrijheid: het is mogelijk om je freelancers te vrijwaren van de gevolgen van een vordering. Voorbeelden van deze clausules vind je in onderstaande nota van Unisoc.

Bestuurders

Wat de vraag over de aansprakelijkheid van bestuurders betreft, zijn zij aangewezen op het wettelijk regime aangaande bestuursaansprakelijkheid (zoals voorzien in het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen). Meer informatie in onderstaande nota van Unisoc.

Overigens kun je in dienstverleningsovereenkomsten met derden bepaalde afspraken over de buitencontractuele aansprakelijkheid opnemen. Zo kun je bijvoorbeeld overeenkomen dat zij eerst de werkgever aanspreken bij een aansprakelijkheidsclaim. Maar je kunt ook de buitencontractuele aansprakelijkheid van werknemers of vrijwilligers beperken of zelfs volledig uitsluiten. Uiteraard doe je er ook hier verstandig aan om de uitsluiting van de buitencontractuele aansprakelijkheid van de werknemer of vrijwilliger te beperkten tot de wettelijke aansprakelijkheidsbescherming. Een voorbeeld van zo’n clausule vind je in de ruime nota die door onze collega’s van Unisoc is opgesteld en die je via onderstaande link kan consulteren.

Tot slot is het, zoals hierboven al benadrukt, een goed idee om al even bij je verzekeraar te informeren of de verzekeringsovereenkomsten, in het licht van deze verruimde buitencontractuele aansprakelijkheid, voldoende dekking bieden aan hulppersonen (bestuurders, werknemers, vrijwilligers en (onder)aannemers).

Wet van 7 februari 2024 houdende boek 6 "Buitencontractuele aansprakelijkheid" van het Burgerlijk Wetboek, BS 1 juli 2024

Onze collega's van Unisoc hebben een heel interessante nota opgesteld met uitgebreide informatie en voorbeeldclausules. Daarnaast heeft het Vlaams Steunpunt Vrijwilligers een handleiding opgesteld om je te gidsen door het nieuwe aansprakelijkheidsrecht voor vrijwilligers.